ABCD² Skoru (GİA Sonrası İnme Riski)

ABCD² Skoru: GİA Sonrası İnme Riski Değerlendirmesi

ABCD² skoru, tıp profesyonellerinin Geçici İskemik Atak (GİA) geçiren bir hastanın, atak sonrası ilk birkaç gün ve hafta içinde tam bir iskemik inme (felç) geçirme riskini hızlı ve etkin bir şekilde değerlendirmek için kullandığı, hayati öneme sahip bir klinik puanlama sistemidir. Bu skorlama, hastanın aciliyet durumunu belirleyerek, yüksek riskli bireylerin derhal hastaneye yatırılması ve ileri tetkiklerin planlanması için bir rehber görevi görür. Temel amacı, önlenebilir bir felaketi öngörerek erken müdahale şansı yaratmaktır.

Geçici İskemik Atak (GİA) Nedir? "İnme Gelip Geçti" Uyarısı

Geçici İskemik Atak, halk arasında sıkça "inme gelip geçti" veya "mini felç" olarak tanımlanan, beyne giden kan akışının kısa süreliğine engellenmesi sonucu ortaya çıkan nörolojik bir durumdur. Belirtileri, kalıcı bir inme ile tamamen aynıdır: yüzde kayma, kolda veya bacakta ani güçsüzlük, konuşma bozukluğu, görme kaybı gibi. Ancak GİA'nın en belirgin farkı, bu semptomların kalıcı bir beyin hasarına yol açmadan, genellikle bir saat içinde tamamen düzelmesidir. Bu geçici durum, asla hafife alınmamalıdır. GİA, beyin damarlarında ciddi bir sorunun habercisidir ve tedavi edilmezse, hastaların önemli bir kısmı (%10-15'i) sonraki 90 gün içinde kalıcı bir inme geçirir. Bu nedenle GİA, bir "uyarı ateşi" olarak kabul edilir.

ABCD² Skorunun Klinik Amacı ve Önemi

Acil servislerde ve nöroloji kliniklerinde, GİA geçiren hastalar arasında triyaj yapmak (önceliklendirme) büyük önem taşır. ABCD² skorunun temel amacı tam olarak budur. Hekimler bu skoru kullanarak:

• Yüksek Riskli Hastaları Belirler: Puanı yüksek çıkan hastaların, ilk 48 saat gibi çok kısa bir sürede inme geçirme olasılığı çok daha yüksektir.
• Tedavi ve Yatış Kararı Verir: Yüksek bir skor, hastanın acilen hastaneye yatırılması, beyin görüntüleme (MR, BT) ve damar incelemelerinin (Doppler, Anjiyografi) yapılması gerektiğini gösterir.
• İkincil Korumayı Planlar: Skor, kan sulandırıcı ilaçlar, tansiyon ve kolesterol kontrolü gibi inme riskini azaltacak tedavilerin ne kadar acil başlanması gerektiği konusunda yol gösterir.

Skorun Bileşenleri ve Puanlamanın Detayları

Skor, adını aldığı ve her biri kanıtlanmış bir risk faktörü olan 5 temel klinik parametrenin baş harflerinden oluşur:

A - Age (Yaş)

İleri yaş, damar sertliği (ateroskleroz) ve diğer vasküler risk faktörlerinin birikmesi nedeniyle inme için bağımsız bir risk faktörüdür. 60 yaş ve üzeri olmak, skora +1 puan ekler.

B - Blood Pressure (Kan Basıncı)

Yüksek tansiyon, beyin damarlarına zarar vererek pıhtı oluşumunu kolaylaştırır. GİA sonrası başvuru anında sistolik kan basıncının 140 mmHg veya diyastolik kan basıncının 90 mmHg üzerinde olması, skora +1 puan ekler.

C - Clinical Features (Klinik Bulgular)

GİA sırasında görülen semptomun türü, beynin hangi bölgesinin etkilendiği ve riskin büyüklüğü hakkında önemli ipuçları verir. Vücudun bir yarısında ortaya çıkan güç kaybı, en yüksek riski işaret eder.

• Tek taraflı güçsüzlük (yüz, kol veya bacakta): +2 Puan
• Güçsüzlük olmadan sadece konuşma bozukluğu: +1 Puan

D - Duration (Semptom Süresi)

Semptomların ne kadar uzun sürdüğü, beyne giden kan akışındaki kesintinin ciddiyetiyle doğru orantılıdır. Süre uzadıkça kalıcı hasar ve erken dönemde inme riski artar.

• 60 dakika veya daha uzun süren semptomlar: +2 Puan
• 10 ile 59 dakika arasında süren semptomlar: +1 Puan

D - Diabetes (Diyabet)

Diyabet (şeker hastalığı), damar yapısını bozarak inme riskini önemli ölçüde artıran kronik bir hastalıktır. Hastanın önceden bilinen bir diyabet öyküsünün olması, skora +1 puan ekler.

Skorun Geliştirilmesi ve Tarihçesi

ABCD² skoru, GİA sonrası inme riskini daha hassas bir şekilde belirlemek amacıyla iki önceki skorlama sisteminin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Bu skorlar, Oxford Üniversitesi'nden Profesör Peter M. Rothwell liderliğindeki grubun geliştirdiği ABCD skoru ve Kaliforniya Üniversitesi, San Francisco'dan (UCSF) Dr. S. Claiborne Johnston liderliğindeki grubun geliştirdiği California Skoru idi.

2007 yılında, Dr. Johnston ve Dr. Rothwell'in de aralarında bulunduğu uluslararası bir araştırma ekibi, her iki skorun en güçlü prediktif bileşenlerini birleştirerek ve geniş hasta kohortlarında doğrulayarak ABCD² skorunu geliştirdi. Bu birleşik skor, orijinal skorlardan daha yüksek bir öngörü gücüne sahip olduğunu kanıtladı ve dünya çapında GİA yönetiminde standart bir araç haline geldi. Bu gelişme, The Lancet dergisinde yayınlanan bir makale ile bilim dünyasına duyuruldu ve GİA hastalarına yaklaşımda önemli bir dönüm noktası oldu.

Literatür ve Kaynakça

ABCD² skorunun geliştirilmesi, doğrulanması ve klinik uygulamadaki yeri hakkında temel ve güncel bazı önemli çalışmalar aşağıda listelenmiştir. Bu kaynaklar, skorun bilimsel altyapısı hakkında daha derinlemesine bilgi sağlar.

• Johnston, S. C., Rothwell, P. M., Nguyen-Huynh, M. N., Giles, M. F., Elkins, J. S., Silver, L. E., & Easton, J. D. (2007). Validation and refinement of scores to predict very early stroke risk after transient ischaemic attack. The Lancet, 369(9558), 283–292. - (ABCD² skorunu tanıtan ve doğrulayan orijinal ve en temel makale.)
• Rothwell, P. M., Giles, M. F., Flossmann, E., Lovelock, C. E., Redgrave, J. N., Warlow, C. P., & Mehta, Z. (2005). A simple score (ABCD) to identify individuals at high early risk of stroke after transient ischaemic attack. The Lancet, 366(9479), 29-36. - (Öncül skorlardan biri olan ABCD skorunun geliştirildiği çalışma.)
• Easton, J. D., Saver, J. L., Albers, G. W., et al. (2009). Definition and Evaluation of Transient Ischemic Attack: A Scientific Statement for Healthcare Professionals From the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke, 40(6), 2276-2293. - (GİA tanımı ve yönetiminde ABCD² skorunun rolünü vurgulayan önemli bir kılavuz.)
• Kiyohara, T., Kamouchi, M., Kumai, Y., et al. (2014). ABCD3-I score: a new predictive score for identifying patients with a high early risk of stroke after transient ischemic attack. Stroke, 45(10), 2935-2941. - (Skorun görüntüleme bulgularıyla zenginleştirildiği daha yeni bir versiyonu olan ABCD3-I üzerine bir çalışma.)