AIMS neyin kısaltmasıdır?

AIMS, İngilizce 'Abnormal Involuntary Movement Scale' teriminin baş harflerinden oluşur ve Türkçe'ye 'Anormal İstemsiz Hareket Skalası' olarak çevrilir.

Tardif Diskinezi nedir, geçer mi?

Tardif Diskinezi, genellikle uzun süreli antipsikotik ilaç kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan, yüzde, ağızda ve vücudun diğer bölgelerinde istemsiz, tekrarlayıcı hareketlerle karakterize bir hareket bozukluğudur. Erken fark edilip müdahale edilmezse kalıcı olabilir. Tedavisi, sorumlu ilacın değiştirilmesi veya kesilmesi ve spesifik ilaçların kullanılmasını içerir.

Hangi ilaçlar tardif diskineziye neden olur?

Tardif Diskinezi en sık olarak, özellikle birinci nesil (tipik) antipsikotik ilaçlarla ilişkilidir. Ancak ikinci nesil (atipik) antipsikotikler ve bazı bulantı önleyici ilaçlar (örn: metoklopramid) gibi dopamin reseptörlerini bloke eden diğer ilaçlar da bu duruma neden olabilir.

AIMS skoru nasıl yorumlanır?

AIMS skorunda, tek bir bölgede 3 (orta) veya 4 (şiddetli) puan ya da iki veya daha fazla farklı bölgede 2 (hafif) puan olması, olası Tardif Diskinezi için bir alarm olarak kabul edilir ve hastanın tedavisinin doktoru tarafından acilen gözden geçirilmesini gerektirir.

AIMS - Anormal İstemsiz Hareket Skalası

Hastanın istemsiz hareketlerinin şiddetini sistematik olarak değerlendirin.

Yüz ve Ağız Hareketleri

1. Yüz Kasları (Kaş çatma, alnını kırıştırma vb.):

2. Dudaklar ve Ağız Çevresi (Büzme, emme, ısırma vb.):

3. Çene (Isırma, çiğneme, ağzı yana kaydırma vb.):

4. Dil (Dışarı çıkarma, dilini yalama vb.):

Ekstremite ve Gövde Hareketleri

5. Üst Ekstremiteler (Kollar, bilekler, parmaklar):

6. Alt Ekstremiteler (Bacaklar, dizler, ayak bilekleri, ayak parmakları):

7. Gövde (Boyun, omuz, kalça):

AIMS (Anormal İstemsiz Hareket Skalası) ve Tardif Diskinezi

AIMS (Abnormal Involuntary Movement Scale - Anormal İstemsiz Hareket Skalası), özellikle antipsikotik (nöroleptik) ilaçlar başta olmak üzere, dopamin reseptörlerini bloke eden ilaçları kullanan hastalarda ortaya çıkabilen istemsiz hareketlerin varlığını, şiddetini ve dağılımını sistematik olarak değerlendirmek için tasarlanmış standart bir klinik değerlendirme aracıdır. Bu skalanın en temel kullanım amacı, uzun süreli antipsikotik kullanımının en ciddi yan etkilerinden biri olan ve potansiyel olarak kalıcı olabilen Tardif Diskinezi (TD) durumunu erken saptamak ve takip etmektir.

Tardif Diskinezi (TD) Nedir? Gecikmiş Hareket Bozukluğu

Tardif Diskinezi, kelime anlamı olarak "gecikmiş anormal hareket" demektir. Genellikle aylarca veya yıllarca antipsikotik ilaç kullanan hastalarda ortaya çıkan, tekrarlayıcı ve istemsiz hareketlerle karakterize bir hareket bozukluğudur. Bu hareketler en sık ağız, dil ve yüz bölgesinde görülse de, kol, bacak ve gövdeyi de etkileyebilir. Tipik hareketler arasında sürekli çiğneme, dil çıkarma, dudak büzme, yalama, parmaklarda piyano çalar gibi hareketler ve gövdede sallanma sayılabilir. TD'nin altında yatan mekanizmanın, uzun süreli dopamin blokajına bağlı olarak beyindeki dopamin reseptörlerinin aşırı hassaslaşması (supersensitivity) olduğu düşünülmektedir.

AIMS Değerlendirmesi Adım Adım Nasıl Yapılır?

AIMS, bir tanı koyma aracı olmaktan çok, objektif bir gözlem ve takip aracıdır. Değerlendirme, eğitimli bir sağlık profesyoneli tarafından, hastanın hem rahat bir şekilde otururken hem de belirli aktive edici manevralar yaparken gözlemlenmesiyle yapılır:

Gözlem: Klinisyen önce hastayı farkında değilmiş gibi uzaktan gözlemler. Ardından hastadan sandalyede dik oturmasını, ellerini dizlerinin üzerine koymasını ister ve yüz, ağız, kol, bacak ve gövdedeki istemsiz hareketleri dikkatlice inceler.
Aktivasyon Manevraları: Hareketlerin belirginliğini artırmak için hastadan ağzını açması, dilini dışarı çıkarması, parmaklarını piyanist gibi hareket ettirmesi ve yerinde yürümesi gibi basit komutları yerine getirmesi istenir.
Puanlama: Klinisyen, 7 farklı vücut bölgesindeki (Yüz kasları, Dudaklar, Çene, Dil, Üst ekstremiteler, Alt ekstremiteler, Gövde) hareketlerin şiddetini 0 (yok) ile 4 (şiddetli) arasında bir puanla değerlendirir.

Skorun Yorumlanması ve Klinik Anlamı

AIMS için tek bir "toplam skor" ve bu skora ait bir eşik değerinden ziyade, hareketlerin varlığı, şiddeti ve dağılımı önemlidir. Ancak, Tardif Diskinezi taraması ve şüphesi için klinikte yaygın olarak kabul görmüş bir kriter bulunmaktadır. Aşağıdaki durumlardan birinin varlığı, olası TD için ileri değerlendirme gerektirir:

(İlk 7 madde arasında) en az iki farklı vücut bölgesinde 2 (hafif) veya daha yüksek puan saptanması.
VEYA
(İlk 7 madde arasında) tek bir vücut bölgesinde 3 (orta) veya 4 (şiddetli) puan saptanması.

Bu kriterlerin karşılanması durumunda, hastanın mevcut antipsikotik tedavisinin bir psikiyatri uzmanı tarafından acilen yeniden gözden geçirilmesi, ilacın değiştirilmesi, dozunun azaltılması veya TD'ye yönelik spesifik tedavilerin başlanması gündeme gelir.

Önemli Not ve Sınırlılıklar: Bu skala, sadece bu konuda eğitim almış ve deneyimli sağlık profesyonelleri (hekim, hemşire vb.) tarafından uygulanmalıdır. Gözlemlenen hareketlerin doğru bir şekilde değerlendirilmesi ve Parkinsonizm, akatizi, distoni gibi diğer ilaç yan etkisi olan hareket bozukluklarından ayırt edilmesi derin bir klinik tecrübe gerektirir. Bu online araç, sadece eğitimli bir personelin yaptığı değerlendirmeyi kaydetmek, puanlamak ve yorumlamak için bir yardımcı olarak tasarlanmıştır; kendi kendine teşhis veya değerlendirme için kullanılamaz.

AIMS'in Geliştirilmesi

Anormal İstemsiz Hareket Skalası (AIMS), 1970'li yıllarda antipsikotik (nöroleptik) ilaçların yaygınlaşmasıyla birlikte giderek artan bir endişe haline gelen Tardif Diskinezi (TD) sorununa yanıt olarak geliştirilmiştir. Bu dönemde, TD'nin standart bir şekilde değerlendirilmesi ve takibi için objektif bir araca ihtiyaç duyuluyordu. Bu ihtiyacı karşılamak üzere, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü (National Institute of Mental Health - NIMH), Psikofarmakoloji Araştırma Birimi'nin yürüttüğü çalışmalar kapsamında AIMS'i geliştirmiştir.

AIMS, klinisyenlerin farklı ortamlarda kolayca uygulayabileceği, kısa süren ve güvenilir bir değerlendirme yöntemi olarak tasarlanmıştır. 1976 yılında yayınlanan ECDEU (Early Clinical Drug Evaluation Unit) Değerlendirme Kılavuzu'nda standardize edilerek psikiyatri ve nöroloji alanında yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. O zamandan beri, antipsikotik kullanan hastaların takibinde altın standart araçlardan biri olmaya devam etmektedir.

Literatür ve Kaynakça

AIMS'in uygulanması, yorumlanması ve dayandığı bilimsel zemin hakkında daha fazla bilgi için aşağıdaki temel kaynaklar incelenebilir.

Guy, W. (1976). ECDEU Assessment Manual for Psychopharmacology, Revised. U.S. Department of Health, Education, and Welfare; National Institute of Mental Health, DHEW Pub. No. (ADM) 76-338. - (AIMS'in ilk kez standardize edildiği ve detaylı olarak açıklandığı orijinal kılavuz.)
Munetz, M. R., & Benjamin, S. (1988). How to examine patients using the Abnormal Involuntary Movement Scale. Hospital and Community Psychiatry, 39(11), 1172-1177. - (Skalanın pratik uygulaması üzerine hekimler için yazılmış çok yararlı bir rehber makale.)
Ricciardi, L., Pringsheim, T., Barnes, T. R., et al. (2019). Treatment recommendations for tardive dyskinesia. Canadian Journal of Psychiatry, 64(6), 388-399. - (Tardif Diskinezi yönetimi ve AIMS'in bu süreçteki rolü hakkında güncel bir derleme ve tedavi önerisi.)
Gharabawi, G. M., Bossie, C. A., Lasser, R. A., & Turkoz, I. (2005). Abnormal Involuntary Movement Scale (AIMS) and the Extrapyramidal Symptom Rating Scale (ESRS): a comparison of two scales in assessing tardive dyskinesia. Schizophrenia Research, 77(2-3), 119-128. - (AIMS'in diğer hareket bozukluğu skalaları ile karşılaştırıldığı ve geçerliliğinin incelendiği bir çalışma.)