APACHE IV: Modern Yoğun Bakım İçin Gelişmiş Bir Skorlama Sistemi
APACHE IV (Acute Physiology and Chronic Health Evaluation IV), yoğun bakım ünitelerindeki (YBÜ) hastaların hastalık şiddetini ölçmek ve hastane mortalitesini (ölüm oranını) tahmin etmek için geliştirilmiş, son derece kapsamlı ve istatistiksel olarak güçlü bir prognostik skorlama sistemidir. 2006 yılında Dr. Jack E. Zimmerman ve ekibi tarafından tanıtılan APACHE IV, kendisinden önceki ve yaygın olarak kullanılan APACHE II modelini, çok daha büyük bir hasta veri tabanı (100.000'den fazla hasta) ve daha fazla sayıda değişken kullanarak güncellemeyi hedefler. Bu sayede, günümüzün daha karmaşık yoğun bakım hastaları için daha doğru bir risk değerlendirmesi sunar.
APACHE IV'ü APACHE II'den Ayıran Özellikler Nelerdir?
APACHE IV, önceki versiyonuna göre birçok önemli yenilik ve iyileştirme içerir:
- Daha Fazla Fizyolojik Değişken: APACHE II'deki 12 fizyolojik parametreye ek olarak, APACHE IV serum albumin, bilirubin, glukoz ve BUN gibi yeni laboratuvar değerlerini de Akut Fizyoloji Skoru'na (APS) dahil eder.
- Detaylı Tanı Bilgisi: Mortalite riskini hesaplarken sadece fizyolojik bozukluğu değil, aynı zamanda hastanın yoğun bakıma kabul edilmesine neden olan ana tanıyı da dikkate alır. Model, 116 farklı kabul tanısı için ayrı ayrı risk ayarlamaları yapar.
- Nörolojik Değerlendirmenin Ayrılması: Glasgow Koma Skalası (GKS) puanı, diğer fizyolojik değişkenlerden ayrı olarak değerlendirilir ve modele kendi ağırlığıyla katılır.
- Daha Güçlü İstatistiksel Model: Çok daha büyük bir veri seti üzerinde geliştirilmiş olan lojistik regresyon denklemi, daha hassas mortalite tahminleri yapmasına olanak tanır.
APACHE IV'ün Klinik Kullanımı ve Önemi
APACHE II gibi, APACHE IV'ün de temel amacı bireysel bir hastanın kaderini tahmin etmek değildir. Başlıca kullanım alanları şunlardır:
- Kalite ve Performans Değerlendirmesi: Bir yoğun bakım ünitesinin, hasta popülasyonunun hastalık şiddetine göre ayarlanmış (risk-adjusted) beklenen mortalite oranı ile gerçekte gözlenen mortalite oranını karşılaştırarak kendi performansını değerlendirmesini sağlar.
- Kıyaslama (Benchmarking): Farklı yoğun bakım ünitelerinin sonuçlarını, hasta profillerinin zorluğunu dikkate alarak adil bir şekilde karşılaştırma imkanı sunar.
- Klinik Araştırmalar: Yeni bir tedavi yönteminin veya ilacın denendiği çalışmalarda, tedavi ve kontrol gruplarındaki hastaların başlangıç risklerinin benzer olduğundan emin olmak için kullanılır.
Karmaşık Hesaplama ve Tescilli Algoritma: APACHE IV skoruna dayalı kesin mortalite olasılığının hesaplanması, 100'den fazla değişkeni içeren ve ticari olarak korunan (tescilli) bir lojistik regresyon denklemi gerektirir. Bu denklem kamuya açık değildir ve hesaplama için özel yazılımlara (genellikle hastane bilgi sistemlerine entegre) ihtiyaç duyar. Bu nedenle, bu sayfadaki gibi web tabanlı basit bir araç, sadece skorun temel bileşenlerini (APS, Yaş, Kronik Sağlık) puanlayarak hastalık şiddeti hakkında genel bir fikir vermeyi amaçlar, nihai mortalite riskini hesaplayamaz.
Geliştiricileri: Dr. Knaus'tan Zimmerman'a
APACHE skorlama sistemlerinin tarihi, 1980'lerin başında George Washington Üniversitesi'nden Dr. William A. Knaus'un öncü çalışmalarıyla başlar. Dr. Knaus, yoğun bakım hastalarının sonuçlarını öngörmek ve farklı YBÜ'lerin performansını adil bir şekilde karşılaştırmak için objektif bir yönteme ihtiyaç olduğunu fark etti. Bu amaçla, fizyolojik değişkenlere dayanan ilk APACHE skorunu ve 1985'te de yaygın olarak kullanılan APACHE II'yi geliştirdi.
Yıllar içinde tıbbın ve yoğun bakım olanaklarının gelişmesiyle, bu skorların güncellenmesi gerekti. 2006 yılında, Cerner Corporation'dan Dr. Jack E. Zimmerman ve ekibi, çok daha büyük bir hasta veri tabanını (100.000'den fazla hasta) ve modern istatistiksel teknikleri kullanarak APACHE IV'ü geliştirdi. APACHE IV, önceki versiyonlardan çok daha fazla fizyolojik değişken, detaylı kronik hastalık bilgisi ve 116 farklı kabul tanısını içeren karmaşık bir model sunarak, günümüzün kritik hastaları için daha doğru bir risk tahmini sağlamaktadır.
Literatür ve Kaynakça
APACHE skorlama sistemlerinin geliştirilmesi ve doğrulanması hakkında bilgi veren bazı temel akademik kaynaklar aşağıda listelenmiştir.
- Zimmerman, J. E., Kramer, A. A., McNair, D. S., & Malila, F. M. (2006). Acute Physiology and Chronic Health Evaluation (APACHE) IV: hospital mortality assessment for today's critically ill patients. Critical Care Medicine, 34(5), 1297-1310. - (APACHE IV sistemini tanıtan ve geçerliliğini gösteren orijinal temel makale.)
- Knaus, W. A., Draper, E. A., Wagner, D. P., & Zimmerman, J. E. (1985). APACHE II: a severity of disease classification system. Critical Care Medicine, 13(10), 818-829. - (Yoğun bakım skorlamasında bir devrim yaratan ve hala yaygın olarak kullanılan APACHE II'nin orijinal makalesi.)
- Knaus, W. A., Wagner, D. P., Draper, E. A., et al. (1991). The APACHE III prognostic system. Risk prediction of hospital mortality for critically ill hospitalized adults. Chest, 100(6), 1619-1636. - (APACHE III sistemini tanıtan çalışma.)
- Badreldin, A. M., Doig, G. S., & El-Kersh, K. (2020). Prognostic scores for critically ill patients. In: Irwin and Rippe's Intensive Care Medicine (8th ed.). Wolters Kluwer. - (APACHE gibi prognostik skorlama sistemlerinin modern yoğun bakım pratiğindeki yerini ve kullanımını açıklayan bir kitap bölümü.)
Feragatname: APACHE IV puanlaması, bireysel hasta için tedavi kararları vermek yerine, hasta gruplarının sonuçlarını karşılaştırmak ve kalite denetimi yapmak için tasarlanmıştır. Klinik kararlar, daima hastanın bireysel durumu ve hekimin klinik yargısı temel alınarak verilmelidir.