Fisher Skalası (SAK Vazospazm Riski) Hesaplama

Fisher Skalası Hakkında Detaylar

Fisher Skalası (veya Fisher Derecelendirmesi), anevrizmatik Subaraknoid Kanama (SAK) sonrası çekilen ilk kontrastsız beyin tomografisindeki (BT) kanamanın görünümünü sınıflandırmak için kullanılan bir radyolojik derecelendirme sistemidir. Skalanın temel amacı, SAK'ın en korkulan komplikasyonlarından biri olan gecikmiş serebral vazospazm gelişme riskini öngörmektir.

Skalanın Amacı ve Vazospazm

Serebral vazospazm, SAK sonrası genellikle 4. ile 14. günler arasında ortaya çıkan, beyin arterlerinin tehlikeli bir şekilde daralması durumudur. Bu daralma, beyne giden kan akımını azaltarak gecikmiş iskemik nörolojik defisitlere (kalıcı inme gibi) ve hatta ölüme yol açabilir. Fisher Skalası, BT'de görülen kan miktarı ve dağılımının, vazospazm gelişme riski ile doğrudan ilişkili olduğu prensibine dayanır. Kalın kan pıhtılarının varlığı, vazospazma neden olan maddelerin daha fazla salındığına işaret eder.

Fisher vs. Hunt ve Hess: Bu iki skala sıklıkla birlikte kullanılsa da, farklı şeyleri ölçerler.

Hunt ve Hess Skalası: Hastanın başvuru anındaki klinik durumunu (bilinç, nörolojik defisit) değerlendirir ve genel mortalite prognozunu öngörür.
Fisher Skalası: Beyin tomografisindeki kan miktarını değerlendirir ve spesifik olarak vazospazm riskini öngörür.

Bir hastanın Hunt ve Hess skoru düşük (klinik durumu iyi) iken Fisher skoru yüksek (vazospazm riski yüksek) olabilir veya tam tersi durum da mümkündür.

Orijinal Fisher Kriterleri ve Riskler

Fisher Grade	Radyolojik Tanım	Semptomatik Vazospazm Riski
1	Subaraknoid kanama saptanmadı.	~ %21
2	1 mm'den ince, diffüz subaraknoid kanama.	~ %25
3	Lokalize, kalın kan pıhtıları ve/veya >1 mm vertikal tabaka.	~ %37 (En Yüksek Risk)
4	İntraserebral veya intraventriküler kanama.	~ %31

Modifiye Fisher Skalası

Orijinal Fisher Skalası'nın, özellikle Grade 4'ün prognostik değerindeki bazı belirsizlikler nedeniyle zamanla Modifiye Fisher Skalası geliştirilmiştir. Bu yeni skala, intraventriküler kanamanın (IVK) varlığını da hesaba katarak vazospazm riskini daha iyi öngördüğü düşünülmektedir:

Grade 0: Kanama yok.
Grade 1: İnce SAK, IVK yok.
Grade 2: İnce SAK, IVK var.
Grade 3: Kalın SAK, IVK yok. (Yüksek Vazospazm Riski)
Grade 4: Kalın SAK, IVK var. (En Yüksek Vazospazm Riski)

Günümüzde birçok merkez, daha hassas bir risk belirleme sağladığı için Modifiye Fisher Skalası'nı kullanmayı tercih etmektedir.

Skalanın Geliştiricisi: Dr. C. Miller Fisher

Fisher Skalası, adını 20. yüzyılın en etkili nörologlarından biri olan Kanadalı-Amerikalı Dr. C. Miller Fisher'dan almaktadır. Dr. Fisher, özellikle inme ve serebrovasküler hastalıklar alanında yaptığı öncü çalışmalarla tanınır. 1980 yılında, Massachusetts General Hospital'daki meslektaşları J.P. Kistler ve J.M. Davis ile birlikte, subaraknoid kanama (SAK) sonrası prognozu etkileyen faktörleri inceleyen çığır açıcı bir makale yayınladılar.

O dönemde bilgisayarlı tomografinin (BT) yeni yaygınlaşmaya başladığı bir zamanda, Dr. Fisher ve ekibi, BT'de görülen kan miktarının, hastaların daha sonra geliştireceği tehlikeli bir komplikasyon olan serebral vazospazm riskiyle doğrudan ilişkili olduğunu fark ettiler. Bu gözlemlerine dayanarak, kanamanın radyolojik görünümünü dört basit gruba ayıran bir derecelendirme sistemi oluşturdular. Bu sistem, klinisyenlere ilk kez, bir hastanın vazospazm geliştirme riskini objektif bir şekilde tahmin etme ve yüksek riskli hastaları daha yakından izleme imkanı tanıdı. Bu basit ama güçlü araç, anevrizmatik SAK yönetiminde standart bir uygulama haline geldi.

Literatür ve Kaynakça

Fisher Skalası ve onun daha sonra geliştirilen modifiye versiyonu, SAK sonrası vazospazm riskini değerlendirmede temel araçlardır. Konuyla ilgili temel ve güncel yayınlar aşağıda listelenmiştir.

Fisher, C. M., Kistler, J. P., & Davis, J. M. (1980). Relation of cerebral vasospasm to subarachnoid hemorrhage visualized by computerized tomographic scanning. Neurosurgery, 6(1), 1–9. - (Orijinal Fisher Skalası'nı tanımlayan ve vazospazm riskiyle BT bulguları arasındaki ilişkiyi kuran temel makale.)
Frontera, J. A., Claassen, J., Schmidt, J. M., et al. (2006). Prediction of symptomatic vasospasm after subarachnoid hemorrhage: the modified Fisher scale. Neurosurgery, 59(1), 21-27. - (Orijinal skalayı intraventriküler kanama varlığına göre güncelleyen ve prognostik doğruluğu artırdığı gösterilen Modifiye Fisher Skalası'nı tanıtan çalışma.)
Connolly, E. S., Rabinstein, A. A., Carhuapoma, J. R., et al. (2012). Guidelines for the management of aneurysmal subarachnoid hemorrhage: a guideline for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke, 43(6), 1711-1737. - (Anevrizmatik SAK yönetiminde Fisher ve Modifiye Fisher skalalarının kullanımını öneren kapsamlı bir kılavuz.)
Kramer, A. H., & Fletcher, J. J. (2018). A review of the management of subarachnoid hemorrhage. Journal of Coma and Resuscitation, 1, 1-13. - (SAK ve vazospazm yönetimini, risk skorlamaları dahil olmak üzere özetleyen güncel bir derleme.)

Fisher Skalası (Vazospazm Riski)