İtaki Düşme Riski Ölçeği Hakkında Detaylar
İtaki Düşme Riski Ölçeği, yatan hastalarda düşme riskini belirlemek amacıyla geliştirilmiş kapsamlı bir değerlendirme aracıdır. Özellikle Türkiye'deki sağlık kurumlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Morse Skalası gibi diğer risk değerlendirme araçlarına alternatif olarak, hastanın daha geniş bir yelpazedeki risk faktörlerini (kronik ve akut hastalıklar, postür gibi) hesaba katar.
Ölçeğin Amacı ve Bileşenleri
Ölçeğin temel amacı, düşme riski taşıyan hastaları proaktif bir şekilde belirleyerek, kişiye özel önleyici tedbirlerin alınmasını sağlamak ve böylece hasta güvenliğini artırmaktır. Ölçek, 11 ana başlık altında toplanan çeşitli risk faktörlerini puanlar:
- Yaş: İleri yaş, düşme için bilinen en önemli risk faktörlerinden biridir.
- Düşme Öyküsü: Yakın zamanda düşmüş olmak, tekrar düşme riskini önemli ölçüde artırır.
- Mental Durum: Konfüzyon veya ajitasyon gibi durumlar, hastanın çevresini ve kendi sınırlarını algılamasını zorlaştırır.
- Görme ve Tuvalet Alışkanlıkları: Görme bozuklukları ve sık tuvalete gitme ihtiyacı riski artırır.
- Transfer ve Mobilite: Yataktan kalkma veya yürüme gibi temel hareketlerdeki zorluklar ve dengesizlik, düşmelerin en sık nedenlerindendir.
- Postür: Kifoz gibi duruş bozuklukları dengeyi olumsuz etkiler.
- Hastalık Yükü: Hem kronik hem de akut hastalıkların varlığı, hastanın genel durumunu zayıflatarak düşmeye daha yatkın hale getirir.
- Riskli İlaçlar: Sedatifler, hipnotikler, diüretikler, antidepresanlar gibi birçok ilaç dengeyi, kan basıncını veya bilinç düzeyini etkileyerek düşme riskini artırabilir.
Skorun Yorumlanması ve Önlemler
Tüm maddelerden alınan puanlar toplanarak nihai bir skor elde edilir. Bu skor, hastanın risk düzeyini belirler:
- Toplam Skor < 5: Düşük Risk. Standart düşme önlemleri uygulanır. Bu önlemler arasında odanın düzenli tutulması, çağrı zilinin hastanın ulaşabileceği bir yerde olması ve yatak frenlerinin kilitli olması gibi temel uygulamalar yer alır.
- Toplam Skor ≥ 5: Yüksek Risk. Bu hastalar için standart önlemlere ek olarak, daha yoğun ve kişiselleştirilmiş "Yüksek Riskli Düşme Önleme Protokolü" uygulanmalıdır.
Yüksek Riskli Hastalar İçin Önlemler: Yüksek riskli olarak belirlenen hastalar için alınabilecek ek önlemler arasında şunlar bulunabilir: hastanın kapısına/yatağına "Düşme Riski" uyarısı asılması, yatağın en alçak pozisyona ayarlanması, yatak alarmlarının kullanılması, kaydırmaz tabanlı çorap/terlik giydirilmesi, oda aydınlatmasının artırılması ve daha sık gözlem yapılması.
Ölçeğin Geliştirilmesi ve Tarihçesi
İtaki Düşme Riski Ölçeği, Türkiye'deki yatan hasta popülasyonunun özelliklerini ve sağlık sisteminin ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak geliştirilmiş yerli bir araçtır. 2011 yılında, T.C. Sağlık Bakanlığı Performans Yönetimi ve Kalite Geliştirme Daire Başkanlığı bünyesinde oluşturulan bir komisyon tarafından, mevcut uluslararası ölçekler (Morse, Hendrich II vb.) ve literatür incelenerek hazırlanmıştır. Ölçeğe, Osmanlı döneminde yaşamış ve tıp alanında önemli eserler vermiş olan Türk hekim Şemseddin-i İtakî'nin adının verilmesi, bu yerli çabaya yapılan bir saygı duruşudur.
Ölçeğin amacı, Türkiye'deki tüm sağlık kurumlarında düşme riskini standardize bir şekilde değerlendirmek ve hasta güvenliği kültürünü güçlendirmektir. Toplam 19 risk faktörünü (8 majör, 11 minör) içeren orijinal versiyonu, zamanla klinikte daha pratik olan ve bu sayfada yer alan 11 parametreli versiyona evrilmiştir. Ölçeğin 5 ve üzeri puan alan hastaları "yüksek riskli" olarak sınıflandırması ve bu hastalar için "Dört Yapraklı Yonca" figürünün kullanılmasını önermesi, ülke çapında standart bir uygulama haline gelmiştir.
Literatür ve Kaynakça
İtaki Düşme Riski Ölçeği, Türkiye'deki sağlık hizmetleri kalite standartlarının önemli bir parçasıdır ve üzerine çeşitli akademik çalışmalar yapılmıştır.
- T.C. Sağlık Bakanlığı. (2011). Sağlıkta Performans ve Kalite Yönergesi. - (İtaki Düşme Riski Ölçeği'nin resmi olarak tanıtıldığı ve ülke çapında kullanımının standartlaştırıldığı temel doküman.)
- Rastgel, H., İleri, S., Seren İntepeler, Ş., & Barış, V. K. (2020). İTAKİ Düşme Riski Ölçeği'nin psikometrik özelliklerinin değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 13(4), 214-221. - (Ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik özelliklerini bilimsel olarak inceleyen önemli bir çalışma.)
- Çakır, A. D., & Büyükyılmaz, F. (2020). İtaki Düşme Ölçeği: Bağımsız gözlemciler arası uyum çalışması. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(1), 1-7. - (Farklı değerlendiricilerin ölçeği ne kadar tutarlı kullandığını araştıran bir güvenilirlik çalışması.)
- Aygin, D., & Şen, S. (2019). Klinik uygulamada sık kullanılan düşme riski tanılama ölçekleri. JAREN, 5(1), 74-81. - (İtaki ve diğer düşme riski skalalarını karşılaştıran ve özelliklerini özetleyen bir derleme.)