Wells Kriterleri (Pulmoner Emboli)

Wells Kriterleri (PE) Hakkında Detaylar

Wells Kriterleri, pulmoner emboli (PE) veya halk arasında bilinen adıyla akciğer pıhtısı şüphesi olan hastalarda, hastalığın klinik ön olasılığını standardize bir şekilde değerlendirmek için kullanılan bir klinik karar aracıdır. Bu skorlama sistemi, hastanın öyküsü ve fizik muayene bulgularına dayanan 7 kriteri puanlayarak, PE riskini düşük, orta veya yüksek olarak sınıflandırır. Temel amacı, hangi hastaların daha ileri tanısal testlere (örn. D-dimer, BT pulmoner anjiyografi) ihtiyaç duyduğunu belirlemektir.

Kriterler ve Puanlama

Aşağıdaki 7 kriter değerlendirilerek toplam bir puan elde edilir:

• Klinik Derin Ven Trombozu (DVT) bulguları: +3 puan
• PE en olası tanı VEYA başka bir tanı daha az olası: +3 puan
• Kalp Hızı > 100/dakika: +1.5 puan
• Son 4 hafta içinde immobilizasyon (≥ 3 gün) veya cerrahi: +1.5 puan
• Önceden geçirilmiş DVT veya PE öyküsü: +1.5 puan
• Hemoptizi (Kanlı balgam): +1 puan
• Malignite (kanser) öyküsü: +1 puan

Skorun Yorumlanması ve Yönetim

Toplam puana göre hastanın PE riski ve sonraki adımlar belirlenir. Genellikle iki farklı yorumlama modeli kullanılır:

Günümüzde en yaygın kullanılan yaklaşım, 2 seviyeli basitleştirilmiş modeldir:

• Skor ≤ 4 (PE Olasılığı Düşük): Bu hasta grubunda genellikle ilk adım olarak yüksek duyarlılığa sahip bir D-dimer testi yapılır. D-dimer negatif ise PE büyük ölçüde dışlanır. Pozitif ise görüntüleme (genellikle BT anjiyografi) gerekir. Düşük riskli hastalarda PERC Kuralı da D-dimer öncesi kullanılabilir.
• Skor > 4 (PE Olasılığı Yüksek): Bu hastalarda D-dimer testinin tanısal değeri düşüktür ve genellikle atlanarak doğrudan BT Pulmoner Anjiyografi gibi bir görüntüleme yöntemine başvurulur.

Geliştiricisi: Dr. Philip S. Wells

Wells Kriterleri, adını Kanadalı bir hekim ve tromboz alanında önde gelen bir araştırmacı olan Dr. Philip S. Wells'ten almaktadır. Dr. Wells ve Ottawa Üniversitesi'ndeki ekibi, 1990'ların sonu ve 2000'lerin başında venöz tromboembolizm (VTE), yani DVT ve PE tanısını standardize etmek ve rasyonelleştirmek amacıyla bir dizi çalışma yürüttüler. O dönemde, VTE tanısı büyük ölçüde hekimin subjektif yargısına dayanıyordu ve bu durum gereksiz görüntüleme testlerinin sıkça yapılmasına neden oluyordu.

Dr. Wells'in amacı, hastanın öyküsü ve basit fizik muayene bulgularını kullanarak VTE olasılığını objektif bir şekilde puanlayabilen basit klinik tahmin kuralları oluşturmaktı. Bu çabalar sonucunda, hem DVT hem de PE için ayrı ayrı Wells Kriterleri geliştirildi. 2000 yılında yayımlanan PE için Wells Kriterleri, klinisyenlere PE şüphesi olan bir hastaya yaklaşımda net bir yol haritası sunarak, D-dimer ve görüntüleme gibi kaynakların daha akılcı kullanılmasını sağladı ve dünya çapında acil tıp ve iç hastalıkları pratiğinde standart bir araç haline geldi.

Literatür ve Kaynakça

Wells Kriterleri'nin geliştirilmesi, doğrulanması ve klinik uygulamadaki yeri hakkında bilgi veren bazı temel akademik kaynaklar aşağıda listelenmiştir.

• Wells, P. S., Anderson, D. R., Rodger, M., et al. (2000). Derivation of a simple clinical model to categorize patients' probability of pulmonary embolism: increasing the model's utility with the SimpliRED D-dimer. Thrombosis and Haemostasis, 83(3), 416-420. - (PE için Wells Kriterleri'nin ilk kez türetildiği ve tanımlandığı orijinal makale.)
• Wells, P. S., Anderson, D. R., Rodger, M., et al. (2001). Excluding pulmonary embolism at the bedside: the wells prediction rule. Annals of Internal Medicine, 135(2), 98-107. - (Kuralın klinik pratikte PE'yi dışlamadaki etkinliğini gösteren prospektif bir validasyon çalışması.)
• van Belle, A., Büller, H. R., Huisman, M. V., et al. (2006). Effectiveness of managing suspected pulmonary embolism using an algorithm combining clinical probability, D-dimer testing, and computed tomography. JAMA, 295(2), 172-179. - (Wells skoru, D-dimer ve BT'yi birleştiren tanısal bir algoritmanın etkinliğini kanıtlayan önemli bir çalışma.)
• Konstantinides, S. V., Meyer, G., Becattini, C., et al. (2019). 2019 ESC Guidelines for the diagnosis and management of acute pulmonary embolism developed in collaboration with the European Respiratory Society (ERS). European Heart Journal, 41(4), 543-603. - (PE tanı ve tedavisinde Wells Kriterleri gibi klinik tahmin kurallarının kullanımını öneren güncel Avrupa kılavuzu.)